سرطان یکی از رایج ترین بیماریهای در سراسر جهان و علت 1/4 مرگ و میرها میباشد. میلیونها سلول بدن ما در کنترل دقیق قرار دارند و از نظم خاصی در تقسیم و توقف تقسیم برخوردارند، ولی در سرطانها این نظم بر هم میخورد. سلولهای سرطانی به شکل کنترل نشده ای شروع به تقسیم میکنند و گاهی به شکل توده سلولی در بافت مشاهده میشوند. به هر توده ای که در بدن تشکیل شود سرطان گفته نمیشود، سرطان در واقع به توده ای گفته میشود که سلولهای آن توانایی جدا شدن از منطقه خود و بدخیم شدن را داشته باشند. در غیر این صورت میتواند در مرحله نئوپلازی متوقف باشد و خوش خیم نامیده شود. نئوپلازی عبارت است از تجمع غیر طبیعی سلولها که به دلیل عدم تعادل بین تکثیر سلولی و مرگ سلولی رخ میدهد. سلولها با عبور از چرخه سلولی، تکثیر یافته و دستخوش میتوز میشوند. با ازدیاد بدون کنترل سلول یک توده سلول به نام تومور یا نئوپلاز تشکیل میشود که در واقع نوع خوش خیم سرطان میباشد. تومورهای بدخیم عموما به صورت کلونال هستند یعنی تقریبا تمام سلولهای موجود از یک سلول اولیه منشاء گرفته اند.
روشهای تشخیصی و درمانی جهت مبارزه با سرطان روز به روز در حال پیشرفت است. تشخیص سرطان در مرحله قابل درمان بسیار مهم میباشد، بنابراین روشهای تشخیصی جهت غربالگری سرطانها از مهمترین پژوهشها به حساب میآیند. مطالعات در مورد سرطانهای وابسته به سن نشان داده است که به طور میانگین شش یا هفت جهش موفق برای تبدیل سلول اپیتلیالی نرمال به سلول سرطانی مهاجم لازم است. احتمال اینکه یک سلول منفرد دچار این تعداد جهش موفق شود بسیار کم است، بنابراین سرطانها باید بسیار نادر باشند. اگر میزان احتمال جهش در هر ژن برای هر نسل سلول 10^(-7) باشد، احتمال وقوع این شش جهش در یکی از 10^13 سلول بدن برابر با 10^(-29) میباشد. پس چه اتفاقی رخ میدهد؟
دو مکانیسم عمومی وجود دارد که اجازه رخ دادن این پدیده را میدهند:
یک تفکر بر این است که سلولهای بنیادی اجداد تومورها باشند، چون آنها دارای توانایی تکثیر بی نهایت میباشند. بر سر این موضوع که چقدر از تومورها از سلولهای بنیادی جهش یافته منشاء میگیرند، بحث وجود دارد ولی بر سر این موضوع که سلولهای پیش ساز تومور دارای خصوصیاتی شبیه سلولهای بنیادی میباشند توافق وجود دارد، خواه این جهش ذاتی باشد یا اکتسابی باشد.
تفکر دوم اعتقاد بر انتخاب داروینی دارد. یعنی جهشهای اولیه منجر به نوعی قدرت و مزیت تکثیر میشوند که از این رو تعداد سلولهای اولیه دارای چند جهش لازم برای سرطان بیشتر شده و بنابراین احتمال وقوع جهشهای بعدی در آنها بالاتر میرود.
با این حال سرطان اتفاق میافتد چون این دو مکانیسم با یکدیگر ترکیب میشوند.
سرطان حاصل جهشهای ژنتیکی در سلولهای سوماتیک میباشد. این جهشها شش خصوصیت عمده برای سلولهای سرطانی ایجاد میکنند:
1) بی تفاوتی نسبت سیگنالهای رشد خارجی 2) عدم حساسیت به مهارکنندههای رشد خارجی 3) توانایی فرار از آپوپتوز 4) توانایی تکثیر بدون محدودیت 5) توانایی رگزایی 6) توانایی تهاجم به سایر بافتها و ایجاد تومورهای ثانویه به طور کلی جهش در دو دسته کلی از ژنها میتواند در بروز سرطان نقش داشته باشد. این جهشها میتوانند باعث از دست رفتن عملکرد این ژن ها(Lost of function) شوند و یا باعث کسب عملکرد ژنها (Gain of function)شوند. به این دو دسته از ژنها پروتوانکوژنها (Proto oncogene) و ژنهای سرکوبگر تومور (Tumor suppressor genes) میگویند.